Verkiezingen vormen de kern van onze democratie. Maar om die verkiezingen vrij en eerlijk te houden, is constant werk vereist, waarschuwt Leon Trapman. Hoewel het Nederlandse kiesrecht goed geregeld is, is er ook ruimte voor verbetering: denk aan wetgeving rondom microtargeting, maar ook een verplichting tot interne democratie bij politieke partijen. Trapman promoveert op 14 mei aan de Radboud Universiteit.
Het kiesrecht gaat al even mee, maar een toegespitst en volledig overzicht van alle uitgangspunten vereist voor vrije en eerlijke verkiezingen ontbrak al die tijd. In zijn proefschrift biedt Trapman dat overzicht, ontleend aan onder andere de Grondwet en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Ook toetst Trapman de huidige kiesrechtelijke regelgeving aan die uitgangspunten.
Daaruit blijkt dat de basis van ons systeem solide is. ’Je kunt stemmen op wie je wil, er is geen grootschalige fraude. We hebben vooral luxeproblemen,’ erkent Trapman. ’Maar luxeproblemen zijn ook problemen. Er is altijd ruimte voor verbetering. Bovendien vereisen nieuwe vragen en nieuwe ontwikkelingen constant nieuwe oplossingen.’ Trapman gaat in zijn proefschrift uitgebreid in op welke handvaten ons systeem biedt om ook in de toekomst aan de uitgangspunten voor vrije verkiezingen te voldoen.
Microtargeting
Trapman: ’Het is voor de wetgever constant laveren tussen twee uitersten. Sommige uitgangspunten zijn heel duidelijk, zoals het idee dat iedereen één stem heeft. Maar andere uitgangspunten zijn een stuk moeilijker te waarborgen. Dat de kiezer zijn mening in vrijheid moet kunnen vormen, vinden we bijvoorbeeld ontzettend belangrijk, maar het is ook een vaag concept en dus lastig te beschermen.’
’Denk bijvoorbeeld aan microtargeting, waarmee politieke partijen campagneboodschappen kunnen toespitsen op specifieke doelgroepen. Daarmee open je de deur naar kiezersmanipulatie, waarschuwde de Staatscommissie-Remkes eerder. Je loopt het risico dat politieke campagnes hun openbaarheid verliezen en daarmee komt de vrije meningsvorming van de kiezer onder druk te staan. Maar als je dat te zeer aan banden legt, heeft het disproportionele gevolgen voor de vrijheid van meningsuiting van partijen.’
Wet op de politieke partijen
Het gebrek aan regels rondom microtargeting en andere ’gebreken’ in de bestaande regels worden geadresseerd in de nieuwe Wet op de politieke partijen, waar Trapman in zijn proefschrift uitgebreid op ingaat. ’We zien dat er de laatste jaren steeds meer aandacht is voor de politieke partij. Daar gaat deze wet op in: wat verwachten we van politieke partijen’ Hoe mogen ze gefinancierd worden, hoe zijn ze intern geregeld, hoe voeren ze campagne’ Er zijn de laatste jaren steeds meer partijen die de grenzen opzoeken van wat we soms acceptabel vinden in een samenleving, en daardoor ontstaan extra regels.’
Trapman verwacht dat het kiesrecht ook de komende jaren in beweging blijft. ’Iedere oplossing die je biedt, heeft zowel voorals nadelen. En nieuwe ontwikkelingen blijven druk zetten op ons stelsel. Een perfect stelsel is onmogelijk, maar door eraan te blijven werken houden we het zo robuust mogelijk.’
