Deelnemers aan het onderzoek voelen zich in algemene zin sociaal veilig. Toch ervaart een deel van hen ook weinig ruimte om fouten te maken en die met elkaar te bespreken. Sommigen ervaren bovendien grensoverschrijdend gedrag van andere Kamerbewoners: van kleinerende opmerkingen en pestgedrag tot discriminatie, intimidatie en seksueel grensoverschrijdend gedrag. De ervaringen van deelnemers die zulk gedrag ervaarden, laten zien dat de omgang met signalen en meldingen zeer sterk uiteenloopt en nog geregeld tekortschiet.
Juist in het hart van de democratie moet sociale veiligheid een gegeven zijn
Patronen en mechanismen die risico’s opleveren
Het onderzoek laat zien dat de sociale onveiligheid die een deel van de Kamerbewoners ervaart, veel meer is dan een optelsom van incidenten. Het onderzoek wijst op dieperliggende patronen en mechanismen die concrete en aanhoudende risico’s vormen voor de sociale veiligheid van ambtenaren, fractiemedewerkers en parlementariërs. Onder meer de ongelijke machtsverhoudingen, politieke belangen, een gesloten cultuur, sterk gevoelde loyaliteiten en de druk die Kamerbewoners ervaren, spelen daarin een belangrijke rol.Ondanks zichtbare pogingen van het Presidium en ambtelijk leidinggevenden om de sociale veiligheid in de Tweede Kamer te verbeteren, blijken het aanwezige beleid en leiderschap op alle niveaus daar nog onvoldoende tegenwicht op te kunnen bieden. Daardoor is de sociale veiligheid van Kamerbewoners onvoldoende geborgd. Terwijl juist in het hart van de democratie, waar in vrijheid en veiligheid standpunten uitgewisseld moeten kunnen worden, sociale veiligheid een gegeven moet zijn. Alle betrokkenen - parlementariërs, fractiemedewerkers en ambtenaren - hebben een rol in de noodzakelijke verbeteringen. Ook burgers, politieke partijen en media.
Moreel appèl aan iedereen die een deel uitmaakt van de omgeving waarin Kamerbewoners hun werk doen
Doorbreek de dynamiek
De onderzoekers doen twintig aanbevelingen die gericht zijn op verbetering van de sociale veiligheid in de Tweede Kamer. Ze doen daarbij ook een moreel appèl aan iedereen die een deel uitmaakt van de omgeving waarin Kamerbewoners hun werk doen. De media, politieke partijen, en ook burgers. Het onderzoek laat zien dat risico’s voor de sociale veiligheid in de Tweede Kamer niet in een vacuüm ontstaan. Ze komen deels voort uit een ingewikkelde maatschappelijke dynamiek die we met zijn allen in stand houden: door bijvoorbeeld de verwachtingen die we van politici hebben en de manier waarop we onze kritiek op de politiek uiten. Een omgeving waarin ook kleine en onbedoelde fouten kunnen leiden tot keiharde sancties en steeds meer regels, gaat uiteindelijk ten koste van de sociale veiligheid die nodig is om hoogstaande samenwerking en gedegen besluitvorming mogelijk te maken.Van de Tweede Kamer mag en moet veel worden verwacht. De maatschappelijke invloed is immers groot. Maar: ook in een instituut zo bijzonder als de Tweede Kamer zullen er dingen misgaan. Enig mededogen, oog voor nuance en uitstel van oordeel kan dan zinvol zijn, zodat er ook ruimte ontstaat om échte verantwoordelijkheid te nemen en te leren van fouten. Een dergelijke houding - vanuit ons allemaal - bevordert sociale veiligheid op de lange termijn, en daarmee ook het democratische proces.
Conclusies en aanbevelingen
Het onderzoeksrapport is volledig openbaar. Zie voor de volledige conclusies en aanbevelingen respectievelijk hoofdstuk 5 en 6 van het onderzoeksrapport Kracht zonder Tegenkracht.In het onderzoek stonden vier vragen centraal:
- Wat is de aard van de eventuele sociale veiligheid en/of onveiligheid binnen de Kamerorganisatie?
- Hoe wordt er in de Tweede Kamer omgegaan met signalen en meldingen van sociale onveiligheid?
- Welke factoren dragen bij aan de sociale (on)veiligheid in de Tweede Kamer?
- Welke concrete aanbevelingen zijn er om de sociale veiligheid in de Tweede Kamer op duurzame en systematische wijze te verbeteren?
Voor dit onderzoek analyseerde het team informatie uit:
- 654 anoniem ingevulde vragenlijsten met gesloten en open antwoorden;
- 30 kwalitatieve diepte-interviews met in totaal 34 (oud-)Kamerbewoners en relevante functionarissen, en;
- 58 documenten, waaronder beleidsdocumenten, reglementen en regelingen, rapporten, sociaal jaarverslagen, websiteen intranetpagina’s, Kamerstukken en brieven.
Het onderzoek betreft een breed onderzoek naar de ervaren sociale veiligheid en is dus nadrukkelijk geen feitenonderzoek dat beoogt aan waarheidsvinding te doen. Zie voor meer informatie over de onderzoeksverantwoording, borging van sociale veiligheid, privacy en vertrouwelijkheid van deelnemers Hoofdstuk 1 en Bijlage 1 van het rapport.
Over het onderzoeksteam
Het onderzoek is uitgevoerd door een onafhankelijk en interdisciplinair team van wetenschappers. Naast onderzoeksleider Leonie Heres maakten ook dr. Marijke Naezer, dr. Marij Swinkels, Isa Bertram MSc, Kees van den Bos en Bart Sprokholt deel uit van het onderzoeksteam. Het onderzoeksteam werd intern bijgestaan door een expertteam van drie collega-wetenschappers die op bepalende momenten kritisch meeen tegen lazen. Het interne expertteam bestond uit dr. Kim Loyens, prof. mr. dr. Elaine Mak en mr. dr. Eva van Vugt.Het onderzoeksteam is gehouden aan de Nederlandse gedragscode wetenschappelijke integriteit, die zowel hun onafhankelijke positie als de zorgvuldigheid, vertrouwelijkheid en transparantie van het onderzoek borgt.
Meer weten / het volledige onderzoeksrapport
Wilt u meer weten over dit onderzoek? Download dan het onderzoeksrapport. U kunt ook contact opnemen met het onderzoeksteam via persvoorlichter Gert den Toom: g.dentoom@uu.nl.Op 17 april 2023 heeft het onderzoeksteam van de Universiteit Utrecht het onderzoeksrapport in de ochtend tegelijkertijd verstuurd aan de deelnemers, alle andere Kamerbewoners, en de Griffier en Voorzitter als opdrachtgevers van het onderzoek. Omwille van de sociale veiligheid in de Tweede Kamer hechtte het onderzoeksteam er zeer aan alle deelnemers en andere Kamerbewoners in de gelegenheid te stellen eerst zelf, en op een gelijk moment, kennis te nemen van het onderzoeksrapport. Daarom is het volledige rapport pas enkele uren na toezending aan de Kamerbewoners, aan het begin van de middag, openbaar gemaakt via de website van de Universiteit Utrecht.
Vanwege de onafhankelijkheid van dit onderzoek en de transparantie over de resultaten, is er bovendien voor gekozen om media hier op dezelfde manier en gelijktijdig over te informeren via een persbericht. Met het maken van afspraken voor interviews en het beantwoorden van vragen over het rapport is gewacht tot de verzending van het persbericht en de openbaarmaking van het rapport.
Helaas is gebleken dat enkele media na het moment van verzending aan Kamerbewoners - maar voorafgaand aan de officiële openbaarmaking - inzage hebben gekregen in het onderzoeksrapport. Het onderzoeksteam benadrukt dat dit gegeven kenmerkend is voor de patronen en mechanismen die ze in het onderzoeksrapport zelf identificeren. Het team acht de voortijdige bekendmaking van de onderzoeksresultaten dan ook niet in het belang van de sociale veiligheid van de Kamerbewoners, noch in het publieke belang. Ze herhaalt daarbij het moreel appèl aan burgers, politieke partijen en media om prudent met het onderwerp om te gaan en op constructieve wijze bij te dragen aan het verbeteren van de Tweede Kamer als werkomgeving.
In vertrouwen praten, melden of een klacht indienen
Heb je naar aanleiding van dit bericht behoefte aan een gesprek? Dan kun je terecht bij de volgende instanties:Het Centrum voor Seksueel Geweld biedt hulp aan iedereen die een ongewenste seksuele ervaring heeft meegemaakt. Je kunt gratis en anoniem chatten of bellen met 0800-0188.
Bij Slachtofferhulp Nederland kun je terecht voor emotionele steun, hulp in het strafproces en ondersteuning bij het vergoed krijgen van je schade. Kijk op https://www.slachtofferhulp.nl/start/ of bel 0900-0101.
Het Huis voor Klokkenluiders geeft advies aan werknemers die bij maatschappelijke misstanden als ’klokkenluider’ aan de bel trekken; bel 088 - 1331 030.
