Foto: Jeroen Bruggeman Het idee dat de vrije markt altijd tot meer welvaart leidt, klopt niet met de praktijk van financiële crises en omvallende bedrijven. De financiële crisis van 2008 riep serieuze vragen op bij dat wijdverspreide idee. Sindsdien zijn verschillende wetenschappelijke studies verschenen over de oorzaken van die crisis en over een gezondere economie. Maar om echt te begrijpen hoe crises en bedrijfsschandalen ontstaan, moeten we voorbij de economische blik op ondernemerschap kijken, volgens Joost Beuving. Met het boek Theorizing enterpreneurship for the future. Stories from Global Frontiers levert hij een etnografische bijdrage aan een vaak economisch debat.
De antropoloog gebruikte inzichten uit zijn veldwerkperiodes over de afgelopen twintig jaar: zo deed hij onderzoek onder handelaars in tweedehands auto’s in West-Afrika, onder visexporteurs rondom het Victoriameer in Oost-Afrika en onder kweekvisondernemers in Griekenland. Voor dit boek onderzocht hij daarnaast het gedrag van investeringsbankiers in financieel Amerika.
Onzekere toekomst
In het ruim 250 pagina’s tellende werk analyseert Beuving hoe ondernemers tegen de toekomst aankijken. ’Ondernemersgedrag draait eigenlijk om future work: alles wat ondernemers doen om grip te krijgen op de toekomst, die natuurlijk altijd onzeker is. Denk daarbij aan hoe ze praten over de toekomst, aan rituelen om ongewisheid het hoofd te bieden en aan sociale praktijken, zoals samenwerkingen die ze aangaan of conflicten die ontstaan in het zakendoen.’De verschillende casussen die de onderzoeker in zijn boek behandelt, vertonen opvallende gelijkenissen. Bij alle ondernemersgroepen is er volgens Beuving sprake van een ideaalbeeld van wat een ondernemer is: een homo economicus, een opportunistisch individu dat vanuit eigenbelang handelt en rationeel kosten en baten afweegt op zoek naar de grootst mogelijke winst. ’Dat ideaal veronderstelt een soort alwetendheid: een kenbare toekomst als basis voor je beslissingen in het nu,’ legt hij uit. ’Veel ondernemers doen naar buiten toe alsof ze precies weten wat hun acties hen zullen opleveren. Maar ondertussen doen ze aan future work, omdat ze juist níet weten wat die toekomst brengt. Ze ervaren dus wel degelijk onzekerheid, maar laten die zelden zien.’
Façade
Uit de cases blijkt dat ondernemers op al die plekken een façade ophouden. Ze doen zich zekerder voor dan ze zijn. ’De West-Afrikaanse autohandelaren worden weliswaar gedreven door winst maken, maar de meeste handelaren hebben juist een mager bestaan’, vertelt de onderzoeker. ’Ze putten hun motivatie vooral uit een droom van een grote, onverwachte klapper - in wezen een gokkersmentaliteit. En in de wereld van investeringsbankiers spelen kostenen risicoberekening weliswaar een rol, maar wensdenken blijkt ook belangrijk: de bankiers stellen de toekomst steevast rooskleurig voor, zelfs wanneer de cijfers dat tegenspreken.’Het ideaalbeeld van de homo economicus is volgens Beuving gretig omarmd door nieuwsmedia en daarmee diep verankerd in onze samenleving. Dit boek is juist een oproep om vooral voorbij die façade te reiken en te kijken naar wat ondernemers dóen en wat de verhalen zijn die ze elkaar en zichzelf vertellen. ’ Zo verschijnt het echte, realistische verhaal van ondernemerschap, dat toch vaak een kwestie is van vallen en opstaan. In dat verhaal heeft succes vaak meer te maken met allerlei omstandigheden waarover ondernemers maar weinig echte controle hebben, dan met rationele anticipatie en weldoordachte planning.’
Literatuurverwijzing Joost Beuving, ’Theorizing Entrepreneurship for the Future. Stories from Global Frontiers’, New York: Berghahn