nieuws

'Conversations on quantum gravity' is een nieuw boek van natuurkundige Jay Armas, over de voortschrijdende zoektocht naar een theorie van alles. In het boek spreekt Armas met 37 onderzoekers - waaronder vijf Nobelprijsen Fields Medal-winnaars - die met hem in gesprek gaan over de huidige vraagstukken, de impact van hun eigen ontdekkingen en die van anderen, en hun motivatie om zich bezig te houden met de grootste open vragen over de wereld om ons heen.

Wat hebben een quantumtheorie van de zwaartekracht en elektronen in een 'vreemd' metaal met elkaar te maken? Op het eerste gezicht niet zoveel, maar deze week rapporteert een Nederlands NWO-consortium, waaronder onderzoekers Jake Ayres, Maarten Berben en Nigel Hussey (Radboud Universiteit), Jan Zaanen (Universiteit Leiden) en Erik van Heumen (Universiteit van Amsterdam), in het tijdschrift Nature hun nieuwe experimentele bevindingen waaruit mogelijk toch een link blijkt.

Vloeibaar water kan bevriezen en een vaste stof vormen, of koken en gasvormig worden. In onze keuken verlopen zulke faseovergangen niet geleidelijk, maar onder hoge druk zijn de overgangen veel 'gladder'. Een internationaal team van natuurkundigen, onder wie UvA-IoP-natuurkundigen Philippe Corboz en Schelto Crone, heeft een soortgelijk gedrag ontdekt in quantummagneten.

Theoretisch natuurkundigen hebben een nieuwe stap gezet in het doorgronden van het zogeheten neutrinoloze dubbel-bètaverval. Dat verval in atoomkernen is nog nooit gezien, maar een waarnemingen zou een belangrijk signaal zijn dat de standaard deeltjestheorie niet voldoet. Theoreticus Jordy de Vries van de Universiteit van Amsterdam in Nikhef publiceert met collega's een vervolg op een artikel dat in 2018 veel ophef veroorzaakte.

'Verstrengeling' in een alomtegenwoordig begrip in het moderne natuurkundeonderzoek: het komt voor in vakgebieden variërend van quantumzwaartekracht tot quantumcomputers. In een publicatie die vorige week in Physical Review Letters verscheen, schijnen UvA-IoP-natuurkundige Michael Walter en zijn collega Sepehr Nezami nieuw licht op de eigenschappen van quantumverstrengeling.

Soms kan de binnenkant van een materiaal bepalen wat er aan de buitenkant gebeurt. Een team van natuurkundigen van de Universiteit van Amsterdam heeft een nieuwe manier ontwikkeld om deze algemene waarheid nuttig te gebruiken, in het bijzonder in systemen waarin geen sprake is van energiebehoud. De resultaten werden deze week gepubliceerd in de Proceedings of the National Academy of Sciences.

In een recente featured review voor Physics Today legt Anne de Visser (UvA-IoP) uit hoe bepaalde bijzondere materialen geheel zonder weerstand elektriciteit kunnen geleiden - en zich zelfs beter gedragen wanneer er een magnetisch veld wordt aangezet. Soms zijn materialen in staat stroom te geleiden zonder enige weerstand: supergeleiding .

In maart van dit jaar werd het artikel over het baan-impulsmoment van licht dat Les Allen, Marco Beijersbergen, Robert Spreeuw (UvA-IoP) en Han Woerdman in 1992 schreven, door het tijdschrift Physical Review A gekozen als een van drie "classics". Als verder eerbetoon is het artikel nu ook opgenomen in de 50th Anniversary Milestone Collection van het tijdschrift.

Jos Baeten, directeur van het Centrum Wiskunde & Informatica, en Peter van Tienderen, decaan van de Faculteit Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica van de Universiteit van Amsterdam, hebben deze week een overeenkomst getekend om de samenwerking tussen het CWI en de UvA voort te zetten. Sinds 2015 is QuSoft uitgegroeid tot een toonaangevend onderzoeksinstituut waarin meer dan zestig wetenschappers van het Nederlandse onderzoeksinstituut CWI en van de UvA samenwerken aan fundamenteel en multidisciplinair kwantumonderzoek.

Verdwijnende donkere materie zou héél langzaam een signaal uitzenden vanuit dwergsterrenstelsels rond de Melkweg Donkere materie is nog ongrijpbaarder dan voorheen werd gedacht. Dat is de belangrijkste conclusie van een nieuwe studie door een groep wetenschappers onder wie Shin'ichiro Ando van het UvA-Institute of Physics.

Het onderzoek van natuurkundige Florian Schreck naar quantumklokken en ultrakoude atomen is geselecteerd als een van de 13 projecten die gehonoreerd worden in het Studiotopia-initiatief voor samenwerkingsverbanden tussen kunst en wetenschap. Gedurende 17 maanden zullen kunstenaars Dmitry Gelfand en Evelina Domnitch met Schreck samenwerken in een residency-programma gericht op duurzame ontwikkeling.

Gels komen overal in ons dagelijks leven voor, maar de precieze manier waarop ze ontstaan is niet heel goed begrepen. Door experimentele waarnemingen te combineren met numerieke modellen hebben natuurkundigen van de universiteiten van Amsterdam en Cambridge en van Unilever nu laten zien dat gelvorming sterke overeenkomsten vertoont met een ander bekend natuurkundig verschijnsel: percolatie.

Natuurkundigen van de universiteiten van Stanford en Amsterdam, onder leiding van UvA-fysicus Jorik van de Groep, hebben een nieuw type lens geconstrueerd. De lens heeft een dikte van slechts een enkele laag atomen, en kan naar believen aan en uit worden gezet. Dergelijke regelbare optische elementen hebben veelbelovende toepassingen, bijvoorbeeld in de augmented en virtual reality.

In een artikel dat deze week in het tijdschrift Physical Review Letters verscheen, stellen astrofysici van de Universiteit van Amsterdam een nieuwe manier voor om mogelijk donkere materie te detecteren. Astrofysici Thomas Edwards, Marco Chianese en Bradley Kavanagh, uit de onderzoeksgroepen van Samaya Nissanke and Christoph Weniger aan het GRAPPA center of excellence , hebben de zwaartekrachtgolven bestudeerd die worden geproduceerd wanneer een neutronenster en een zwart gat samensmelten.

Als zout water verdampt kan het zout kristalliseren en over grote afstanden 'kruipen'. Dit effect, dat grote problemen veroorzaakt in bijvoorbeeld elektronica buitenshuis, werd in detail onderzocht door een team van UvA-onderzoekers onder leiding van Noushine Shahidzadeh. De resultaten zijn in december gepubliceerd in het tijdschrift Science Advances.

Paul Planken, groepsleider bij ARCNL en hoogleraar aan het Institute of Physics van de Universiteit van Amsterdam, heeft een projectsubsidie gekregen binnen het High Tech Systems and Materials-programma (HTSM) van NWO. Planken gaat samenwerken met Dries van Oosten van het Debye Institute for NanoMaterials Science (Universiteit Utrecht) en de bedrijven ASML en ALSI.