Tropische regenwouden herbergen een schat aan biodiversiteit, maar naderen wereldwijd een kritiek punt. De drastische achteruitgang gaat sneller dan verwacht, concludeert een internationaal onderzoeksteam. Het team bestaat onder andere uit bioloog Hans ter Steege, verbonden aan de Universiteit Utrecht en het Naturalis Biodiversity Center.
Een team van onderzoekers, waaronder boomexpert Hans ter Steege van Naturalis Biodiversity Center en de Universiteit Utrecht, heeft nieuwe inzichten verschaft in de status van tropische bossen wereldwijd. Het team identificeerde alle boomsoorten die voorkomen in tropische regenwouden, hun verspreiding en paste nieuwe berekeningen toe op deze gegevens. De resultaten, gepubliceerd in de tijdschriften Nature en Science, geven gezamenlijk antwoord op de vraag: hoe gaat het met de tropische regenwouden?
Bossen beter begrijpen
Tropische bossen zoals die in Afrika, het Amazonegebied en Zuidoost-Azië zijn hotspots van biodiversiteit. Onderzoekers vragen zich af waarom deze gebieden zich zo hebben kunnen ontwikkelen. Wat hebben deze bossen met elkaar gemeen, dat ze eeuwenlang een thuis zijn geweest voor miljoenen soorten? Ter Steege en zijn team bogen zich over deze vragen. Ze ontdekten dat slechts een klein aantal algemene soorten bijdraagt aan de helft van de biodiversiteit in deze bossen.
"Ondanks verschillen in geografie, klimaatomstandigheden en geschiedenis, vinden we dezelfde soort verspreiding van algemene soorten in deze verschillende bossen."
Prof. Hans ter Steege
Ecologie en biodiversiteit
Gewone en robuuste soorten
De exacte redenen hiervoor zijn nog steeds een raadsel. "Waarschijnlijk zijn de veel voorkomende soorten beter bestand tegen insecten en schimmels dan zeldzame soorten, waardoor ze hogere dichtheden kunnen bereiken," zegt Ter Steege. Hoewel onderzoekers niet volledig begrijpen hoe deze verspreiding heeft kunnen plaatsvinden, helpt het hen om de biodiversiteit van bossen beter te begrijpen en te beschermen.
Onderschatte achteruitgang
Volgens Ter Steege is deze bescherming dringend nodig. Recent onderzoek, waaraan Ter Steege meewerkte, toonde aan dat er nog maar 15 procent van het Atlantische woud in Brazilië over is. De rest is gekapt en beschadigd door de grote bevolkingsdruk en ontbossing in het land.
"Als gevolg hiervan wordt meer dan 80 procent van de boomsoorten die uniek zijn voor het Atlantische woud in Brazilië met uitsterven bedreigd", zegt bioloog Renato Lima, die het onderzoek leidde.
Toen de onderzoekers de populatiegrootte in hun berekeningen meenamen, deden ze de alarmerende ontdekking dat veel meer soorten bedreigd worden dan eerder werd gedacht. "Het blijkt dat bijna 5000 boomsoorten die in het Atlantische Woud voorkomen met uitsterven worden bedreigd," zegt Lima. "En dertien soorten die uitsluitend daar voorkomen, zijn mogelijk uitgestorven."
Afname op meerdere locaties
Helaas vindt deze achteruitgang waarschijnlijk op meerdere locaties plaats. "Onze voorspellingen suggereren dat tussen de 35 en 50 procent van de boomsoorten op aarde alleen al bedreigd zou kunnen worden door ontbossing," concludeert Lima. Met de nieuwe modellen die door het onderzoeksteam zijn ontwikkeld, kan het bedreigingsniveau van duizenden soorten nu op grote schaal worden beoordeeld.
"Dit is essentieel," zegt Ter Steege, "want de bevindingen onderschatten nog steeds de mate van toekomstige achteruitgang." Het onderzoek kijkt alleen naar bedreigingen in het verleden, zoals ontbossing, en houdt geen rekening met toekomstige bedreigingen, zoals klimaatverandering, die het risico op uitsterven van soorten verder zou kunnen versnellen.
De grenzen oprekken
Dit risico wordt bevestigd in eerder onderzoek naar de tropische regenwouden van het Amazonegebied, waarin wel rekening werd gehouden met deze toekomstige invloeden. 65 miljoen jaar lang dienden de veerkrachtige bossen van het Amazonegebied als buffer tegen klimaatverandering. Dat lijkt nu te veranderen. Het onderzoek toont aan dat de veerkracht van de ooit zo veerkrachtige wouden van het Amazonegebied afneemt, waardoor ze op een gevaarlijk omslagpunt zijn beland.
Regenwouden veranderen in savannes
"We schatten dat tegen 2050 10 tot 47 procent van de bossen in het Amazonegebied blootgesteld zal zijn aan zulke verstoringen dat het huidige ecosysteem zal instorten, wat zal leiden tot een nog dramatischer regionale klimaatverandering," zegt Ter Steege. Volgens de onderzoeker zal het regenwoud dan veranderen in beschadigde stukken bos die voornamelijk gedomineerd worden door één soort, zoals bamboe. Een andere mogelijkheid is dat het verandert in een vlakke savanne.
Ten eerste moet er een einde komen aan ontbossing en aantasting van bossen. Daarnaast moeten we het herstel van bossen in de getroffen gebieden bevorderen.
Prof. Hans ter Steege
Ecologie en biodiversiteit
Het bosevenwicht herstellen
We kunnen het tij keren, zegt Ter Steege. "Om de veerkracht van tropische regenwouden te herstellen, moeten wereldwijde inspanningen de uitstoot van broeikasgassen een halt toeroepen. Alleen dan kunnen we de opwarming van de aarde beperken."
Lokale inspanningen kunnen ook helpen om het bosevenwicht te herstellen. Ter Steege: "Ten eerste moet ontbossing en aantasting van bossen stoppen. Daarnaast moeten we bosherstel in de getroffen gebieden bevorderen." Dit kan bijvoorbeeld door beschermde en inheemse habitats uit te breiden.
De situatie is kritiek en er moet dringend actie worden ondernomen
Prof. Hans ter Steege
Ecologie en biodiversiteit
"De situatie is kritiek en actie is dringend nodig," zegt Ter Steege. "Gelukkig lijkt dit haalbaar met een nieuwe regering in Brazilië. President Lula heeft zich gecommitteerd aan een zero-deforestation beleid in 2030, waarmee illegale ontbossing in het Amazonegebied een halt wordt toegeroepen." Volgens Ter Steege zou dit niet alleen de biodiversiteit ten goede komen, maar ook de landbouw in Brazilië en Bolivia, omdat de bossen een constante regenstroom onderhouden die nodig is voor gewassen.
Publicaties
Kritische overgangen in het Amazonewoudsysteem Nature, 14 februari 2024. DOI: 10.1038/s41586’023 -06970-0
Uitgebreide instandhoudingsbeoordelingen onthullen grote risico’s op uitsterven van bomen in het Atlantische regenwoud Science, 12 januari 2024. abq5099
Consistente patronen van algemene soorten in tropische boomgemeenschappen Nature, 10 January 2024. DOI: 10.1038/s41586’023 -06820-z
Prof. Hans ter Steege heeft als co-auteur bijgedragen aan deze studies. Hij is verbonden aan de Universiteit Utrecht en Naturalis Biodiversity Center.
De resultaten zijn deels verkregen met behulp van gegevens van het Amazon Tree Diversity Network en een Marie Curie-beurs aan Renato Lima, uitgevoerd bij Naturalis.
