Universitair hoofddocent Strafrecht Sjarai Lestrade verkende de mogelijkheid voor een sociaal-ecocentrisch strafrechtstelsel. Zij deed dat in een themanummer van Delikt & Delinkwent over de mogelijke modernisering van het Wetboek van Strafrecht.
In het themanummer van Delikt & Delinkwent is ingegaan op de vraag hoe het ’moderne’ materi ë le strafrecht moet worden vormgegeven. In dit kader zijn diverse materieelstrafrechtelijke thema’s ter discussie gesteld. Van de vijf artikelen zijn er vier afkomstig van onderzoekers van de Nijmeegse rechtenfaculteit. Aangezien het huidige Wetboek van Strafrecht uit 1886 stamt, pleiten de deelnemende onderzoekers voor een actieve rol van de wetenschap in deze discussie. Zo vraagt Sjarai Lestrade zich af wat de gevolgen zouden zijn van een modernisering van het Wetboek van Strafrecht naar een sociaal-ecocentrisch strafrechtstelsel.
Geschikt instrument?
Lestrade onderzoekt de mogelijkheid van een sociaal-ecocentrisch systeem waarin niet alleen het individu, maar ook het ecosysteem centraal staat. Ze legt uit: "Ons huidige systeem is antropocentrisch georiënteerd; de individuele mens in het heden staat centraal. Met de groeiende aandacht voor duurzaamheid en de balans tussen people, planet & profit, rijst de vraag of ons strafrecht daar wel op is ingericht. Er is bovendien een neiging van politieke partijen om snel naar het strafrecht te grijpen bij maatschappelijke problemen. ’We moeten ecocide strafbaar stellen’. Dat zou best kunnen hoor, dat zo’n strafbaarstelling uiteindelijk toch in het Wetboek van Strafrecht komt. Maar dan wordt er eigenlijk niet echt nagedacht over de meer fundamentele vragen die daar achter liggen: hoe past dat eigenlijk in het strafrecht en wat wil je ermee doen?" Lestrade betoogt dan ook dat er meer onderzoek nodig is naar de vraag of het strafrecht het geschikte instrument is om duurzaamheidsuitdagingen aan te gaan.
Individuele en collectieve belangen
In een sociaal-ecocentrisch strafrechtstelsel verschuift de focus meer naar het waarborgen van collectieve belangen. Zijn daar in het huidige strafrecht voorbeelden van? Lestrade: "Die zijn er al wel, bijvoorbeeld op het gebied van veiligheid. Dat is een collectief belang dat een groot bereik heeft gekregen in het Wetboek van Strafrecht. Soms is het ook moeilijk een onderscheid te maken tussen een individueel belang en een collectief belang." In haar artikel illustreert Lestrade mogelijke gevolgen die een sociaal-ecocentrisch strafrecht met zich mee zouden brengen: "Het vervuilen van oppervlaktewater is bijvoorbeeld nu ook al strafbaar, maar alleen als dat zulke proporties aanneemt dat het gevaarlijk is voor mensen in het nu. Wanneer je naar een ander systeem gaat, zou het al strafbaar kunnen zijn als je afval loost, terwijl het op dat moment niet direct gevaarlijk is, maar wel schadelijke gevolgen zou kunnen hebben voor toekomstige generaties. Wanneer je dit in het strafrecht regelt, wordt de vraag ’wat mag je allemaal zomaar in je tuin gooien’ ineens een stuk urgenter."
Een dier of de natuur als partij in het strafproces
Lestrade noemt een ander voorbeeld: het toekennen van rechten aan dieren en natuurgebieden. "Misschien moeten we vanuit duurzaamheidsoverwegingen wel naar een systeem waarbij je dieren of natuurgebieden rechten geeft. Alleen de vraag is of je dat nu per se in het strafrechtsysteem moet doen. Dat is een lastige vraag. Uiteindelijk is dat natuurlijk ook een politieke keuze. Maar dat neemt niet weg dat het aan de rechtswetenschap is deze discussie te voeren. De huidige strafrechtelijke theorievorming staat kritisch tegenover een dergelijke systeemverandering, maar geeft tegelijkertijd onvoldoende antwoord op prangende duurzaamheidsvragen. Wanneer je een strafrechtsysteem hanteert waarbij je het ecosysteem centraal stelt, dan kunnen dieren of natuurgebieden mogelijk partij worden in het strafproces. Dan kunnen tegenstrijdige belangen ontstaan tussen enerzijds de (vrijheid van de) burger en anderzijds een dier of een natuurgebied. Kan namens een koe aangifte worden gedaan van moord? Kunnen natuurgebieden zich als slachtoffer van vernieling voegen in het strafproces? Dat heeft enorme gevolgen. Niet alleen vanuit de fundamenten van het strafrecht bezien, maar ook ten aanzien van de praktische uitvoerbaarheid. Mogelijk dat het bestuursrecht of het civiele recht geschiktere rechtssystemen zijn om duurzaamheidsbeleid mee af te dwingen. In ieder geval is het van belang dat de wetenschap zich daar vanuit verschillende invalshoeken over buigt en dat deze kennis wordt gedeeld."
De bijdrage van Sjarai Lestrade in Delikt & Delinkwent is onder meer te lezen via InView.