NWO heeft 102 wetenschappers Vidi-financiering van in totaal 86,7 miljoen euro toegewezen. Veertien vooraanstaande onderzoekers aan de Universiteit Utrecht en bij Universitair Medisch Centrum Utrecht ontvangen ieder een Vidi-beurs van maximaal 850.000 euro. Vidi’s worden jaarlijks door NWO toegekend en stellen de laureaten in staat om in de komende vijf jaar een vernieuwende onderzoekslijn te ontwikkelen en hun onderzoeksgroep verder uit te breiden. De Vidi’s zijn bedoeld voor ervaren onderzoekers die na hun promotie al een paar jaar succesvol onderzoek hebben verricht.
Van de Utrechtste wetenschappers worden vier onderzoeken uitgevoerd bij de faculteit Geowetenschappen, drie bij de faculteit Bètawetenschappen, een bij de faculteit Recht, Economie, Bestuur en Organisatie, een bij de faculteit Geesteswetenschappen en vijf bij UMC Utrecht. Aanvullend op deze Vidi’s voor de UU en het UMC Utrecht is er ook een laureaat van het Prinses Máxima Centrum, een van het Hubrecht Instituut en een van het NIOZ.
Lees hieronder meer over de Vidi-projecten die zijn toegekend aan Utrechtse wetenschappers of lees het NWO-persbericht met het volledige overzicht van toegewezen Vidi-projecten.
Marc Baggelaar, Faculteit Bètawetenschappen: Greasing the Wheels to Understand Protein Lipidation in Inflammation
Met deze Vidi-beurs ga ik een onderzoekslijn opzetten om de onderbelichte rol van vetstaarten op eiwitten bij ontstekingen te ontdekken.
Marc Baggelaar
Faculteit Bètawetenschappen
Chemisch bioloog Marc Baggelaar krijgt een Vidi-subsidie voor zijn onderzoek naar eiwitveranderingen die ten grondslag liggen aan ontstekingen. Baggelaar richt zich specifiek op een proces waarbij vetzuren zich vastketenen aan eiwitten. Dit proces lijkt een sleutelrol te spelen bij een waaier aan ontsteking-gerelateerde ziekten, waaronder diabetes, kanker, astma, alzheimer en slagaderverkalking.
Met zijn Vidi-onderzoek wil Baggelaar nieuwe meettechnieken ontwikkelen op het gebied van massaspectrometrie. Die moeten het mogelijk maken op nauwkeurige studies te doen aan humane macrofagen, dit zijn immuun cellen die een belangrijke rol spelen in onze afweer wanneer ontstekingen optreden. Dit kan ophelderen welke rol eiwitvervetting speelt bij ontstekingen, en bovendien leiden tot nieuwe aanknopingspunten voor behandelingen tegen ontsteking-gerelateerde ziekten.
Edwin van Leeuwen, Faculteit Bètawetenschappen: Het culturele leven van apen: hoe uniek is de menselijke cultuur?
Het bestuderen van onze naaste niet-menselijke verwanten heeft de potentie om te achterhalen waarom wij mensen zo’n culturele soort zijn geworden.
Edwin van Leeuwen
Faculteit Bètawetenschappen
Cultuur bestaat uit gedragingen die we leren van anderen in onze omgeving en is één van de meest bepalende kenmerken van de mens. Toch lijken andere diersoorten ook cultuur te hebben, wat de vraag oproept wanneer cultuur iets werd dat dieren hielp bij beter overleven en voortplanting. Dit project onderzoekt de evolutionaire oorsprong van de menselijke cultuur door onze nauwste levende verwanten, de niet-menselijke primaten, te bestuderen en te testen. Daarbij wordt onderzocht of zij, net als mensen, vaardigheden leren door te observeren, sociale culturen creëren, en culturele innovaties doorgeven en opeenstapelen. Bij elkaar genomen heeft dit project de potentie te meten hoe belangrijk cultuur is voor het overleven en aanpassen van soorten en haar evolutionaire ontstaansgeschiedenis duidelijker in kaart te brengen.
Pieter Belmans, Faculteit Bètawetenschappen: Niet-commutatieve algebraïsche meetkunde
Niet-commutatieve algebraïsche meetkunde helpt ons structuren te begrijpen waar de klassieke regels niet meer volstaan, net zoals in de kwantumtheorie. Met deze Vidi-beurs kan ik nieuwe inzichten ontwikkelen in hoe deze kwantumvormen werken, en zelfs nieuwe, hogere-dimensionale structuren ontdekken.
Pieter Belmans
Faculteit Bètawetenschappen
(Portretfoto eigendom van Université du Luxembourg)
Pieter Belmans ontvangt een Vidi-beurs van NWO voor zijn onderzoek naar niet-commutatieve algebraïsche meetkunde - een vakgebied waar de klassieke regels van meetkunde op hun kop worden gezet. In de gewone algebraïsche meetkunde maakt het uit in welke volgorde je objecten met elkaar vermenigvuldigt, en is x maal y altijd gelijk aan y maal x. In de niet-commutatieve wereld is dat niet altijd het geval - een eigenschap die we ook zien in de kwantummechanica. Belmans gaat bestaande niet-commutatieve oppervlakken vanuit nieuwe invalshoeken onderzoeken en op zoek naar nieuwe structuren in hogere dimensies. Hiervoor maakt hij gebruik van categorieën: abstracte tools waarmee hij meetkundige vraagstukken kan vertalen naar andere wiskundige theorieën, zoals de representatietheorie.
Met deze Vidi-beurs kan Belmans de komende vijf jaar werken aan uitdagende vragen in de niet-commutatieve algebraïsche meetkunde en zijn eigen onderzoeksgroep opzetten in Utrecht. Na eerdere aanstellingen in onder andere Luxemburg en Bonn, kijkt hij ernaar uit om samen te werken met collega’s binnen de levendige Nederlandse community rond algebraïsche meetkunde.
Pooyan Tamimi Arab, Faculteit Geesteswetenschappen: De seculiere aardverschuiving in Iran: non-religiositeit en atheïsme in een islamitische republiek
Ik ben geïnspireerd door de leus "Vrouw, Leven, Vrijheid," die een belangrijke verandering in de Iraanse samenleving markeert. Met de Vidi-beurs wil ik de rol van seculariteit in deze verandering onderzoeken.
Pooyan Tamimi Arab
Faculteit Geesteswetenschappen
Hoe onderzoek je politiek gevoelige onderwerpen in samenlevingen die gebukt gaan onder autoritaire regimes? Het project Iran’s Secular Shift combineert anonieme, online enquêtes, met analyses van visuele cultuur en discours, om non-religiositeit, atheïsme en oproepen tot de scheiding van moskee en staat beter te begrijpen.
Ylona van Dinther, Faculteit Geowetenschappen: Waar zullen grote aardbevingen plaatsvinden? Een systemisch antwoord
Door een nieuwe systeemaanpak gaan we alle satellietobservaties en natuurkunde gebruiken om in beeld te brengen waar de volgende grote aardbevingen plaats gaan vinden.
Ylona van Dinther
Faculteit Geowetenschappen
Waar vinden de volgende grote aardbevingen plaats? Deze cruciale vraag houdt de wetenschap al bezig sinds de ontdekking van de plaattektoniek. Met satellietwaarnemingen kunnen we die vraag veel beter beantwoorden. Alleen: de technieken om toekomstige aardbevingslocaties in beeld te brengen, kijken juist niet naar de plaattektoniek, nota bene een van de belangrijkste processen die bewegingen van het aardoppervlak beïnvloeden. Ylona van Dinther introduceert daarom een nieuw systeemconcept om plaatbewegingen te begrijpen op alle schalen. Om dat samen met alle metingen te kunnen gebruiken, introduceert ze de nieuwste inzichten uit de computerwetenschappen om toekomstige aardbevingslocaties in beeld brengen. Zo kunnen we gezamenlijk meer dan een kwart van de wereldbevolking beter voorbereiden op aardschokken.
Tjalling de Haas, Faculteit Geowetenschappen: Hoe kunnen we vegetatie gebruiken om aardverschuivingsrampen te voorkomen?
Met deze Vidi ga ik onderzoeken hoe we bossen kunnen gebruiken om de impact van aardverschuivingen te minimaliseren.
Tjalling de Haas
Faculteit Geowetenschappen
Puinstromen zijn snelstromende aardverschuivingen die voor veel schade en slachtoffers kunnen zorgen. Vaak is er een intensieve wisselwerking tussen puinstromen en vegetatie, maar hoe dit de impact van puinstromen beïnvloedt is eigenlijk nauwelijks bekend. Tjalling de Haas gaat nieuwe experimentele technieken ontwikkelen, gebruikmakend van levende zaailingen en 3D-geprinte bomen. Daarmee kan hij als eerste systematisch en kwantitatief de interactie tussen puinstromen en vegetatie onderzoeken. Dan weten we ook hoe we vegetatie kunnen inzetten om aardverschuivingsrampen te voorkomen. Daarnaast levert zijn onderzoek de wetenschappelijke basis voor het anticiperen op rampen door veranderingen in vegetatie als gevolg van bosbranden, ontbossing en klimaatverandering.
Jaap Nienhuis, Faculteit Geowetenschappen: Zandvoort in zee
Wat is de levensverwachting van rivierdelta’s? Ik zal met de scenario’s voor zeespiegelstijging uitrekenen hoe lang we nog op delta’s kunnen leven.
Jaap Nienhuis
Faculteit Geowetenschappen
Rivierdelta’s zijn in de afgelopen duizenden jaren ontstaan en gegroeid, en vormen wereldwijd centra voor bevolkingsgroei,Ölandbouw en economische ontwikkeling. Natuurlijke deltagroei leidt echter tot een fysiek kantelpunt, zelfs zonder klimaatverandering, waarna onvermijdelijk landverlies volgt. Daarnaast worden delta’s ook nog bedreigd door zeespiegelstijging en sedimenttekort. In dit project gaat Jaap Nienhuis met modelsimulaties in kaart brengen hoe riviersedimenten, zeespiegelstijging en menselijke activiteiten delta’s wereldwijd hebben gevormd, vanaf 12.000 jaar geleden tot aan het jaar 2300 in de toekomst. Hij zal tevens inschatten wanneer we een fysiek kantelpunt kunnen verwachten, en wat eventuele maatregelen zijn om de veerkracht van delta’s te vergroten.
Judith Verweijen, Faculteit Geowetenschappen: Een focus op gewapende organisaties binnen klimaat-conflict interacties (CLIMCON)
Door dit project kunnen we beter inzicht krijgen in de effecten van klimaatverandering op gebieden met langdurig gewapend geweld.
Judith Verweijen
Faculteit Geowetenschappen
Judith Verweijen ontwikkelt nieuwe inzichten in de samenhang tussen klimaatverandering en gewapend conflict. Door te kijken naar twee gebieden die onderhevig zijn aan langdurig gewapend geweld in het grensgebied tussen de Democratische Republiek Congo en Burundi, onderzoekt ze hoe klimaatverandering conflictdynamieken beïnvloedt en hoe gewapende conflicten de kwetsbaarheid voor de effecten van klimaatverandering vergroot. Deze wisselwerking wordt inzichtelijk door een focus op gewapende organisaties en hun aanhangers, inclusief elites. Op die manier ontwikkelt Verweijen een analytisch kader dat het langdurige en meerschalige karakter van klimaat-conflict processen kan vatten. Dit kader kan het beleid op het gebied van klimaat en vredesopbouw helpen verbeteren.
Inge van den Bijgaart, Faculteit Recht, Economie, Bestuur en Organisatie: Wie betaalt wat: bedrijfsheterogeniteit en klimaatbeleid
De economie is de afgelopen jaren al aan het vergroenen, maar om klimaatdoelen te halen zal er nog flink doorgepakt moeten worden. Een belangrijke vraag nu en de komende jaren is hoe we dit gaan doen, en vooral ook hoe de kosten verdeeld gaan worden. Ik ben trots op de toekenning, en heb heel veel zin om hiermee samen met een klein team jonge onderzoekers aan de slag te gaan.
Inge van den Bijgaart
Faculteit Recht, Economie, Bestuur en Organisatie
Welke bedrijven ondervinden de meeste impact van klimaatbeleid? Wat kunnen we daarover leren van de energiecrisis? Wat zijn de effecten van verschillende beleidskeuzes op de lastenverdeling tussen bedrijven onderling? En hoe kunnen we deze kennis gebruiken om de transitie naar een klimaatneutrale economie soepeler te laten verlopen, en te voorkomen dat er veel mensen op straat komen te staan? Milieueconoom Inge van den Bijgaart gaat met economische modellen en gedetailleerde data lessen proberen te trekken voor belangrijke beleidskeuzes van bedrijven in de klimaattransitie.
Neeltje Crombag, Universitair Medisch Centrum Utrecht: Prenatale Family Integrated Care: programma voor stressreductie bij ouders in de foetale geneeskunde
Met deze Vidi wil ik, samen met ouders en zorgverleners, een gezinsgerichte interventie ontwikkelen die ouders van een ongeboren kind met een aangeboren aandoening ondersteunt en aantoonbaar hun stress vermindert. Deze prenatale interventie, waarin het gezin centraal staat, zal bijdragen aan een betere toekomst voor het hele gezin.
Neeltje Crombag
Universitair Medisch Centrum Utrecht
Ouders van ongeboren kinderen met ernstige aangeboren afwijkingen, ervaren vaker problemen met hun mentale gezondheid, zowel tijdens als na de geboorte. Problemen met de mentale gezondheid van ouders zijn sterke voorspellers voor de ontwikkeling en het gedrag van het kind. Dit onderzoek richt zich op het ontwikkelen van een op maat gemaakt programma gericht op psychosociale ondersteuning tijdens de zwangerschap, met als doel ouderlijke stress te verminderen. Door het verminderen van ouderlijke stress, en het stevig voorbereiden van ouders op de periode na de geboorte, verwachten we een positieve invloed op de lange termijn ontwikkeling van het kind.
Albertien van Eerde, Universitair Medisch Centrum Utrecht: AGENDA - geAvanceerde GEnetica voor Nierziekten: De nieuwe Aanpak
De Vidi maakt het mogelijk om samen met mijn team verborgen genetische oorzaken van nierziekten te ontdekken en in de toekomst gepersonaliseerde behandelingen te ontwikkelen. Daarmee kunnen we de zorg voor nierpatiënten verbeteren.
Albertien van Eerde
Universitair Medisch Centrum Utrecht
Fouten in één enkel gen veroorzaken tot een kwart van de ernstigste nierziekten. Toch zijn er weinig gerichte behandelingen voor deze monogene nierziekten, en vrijwel zeker zijn er nog veel meer soorten monogene nierziekten nog niet geïdentificeerd. De afgelopen tien jaar is er een schat aan gegevens en inzichten opgebouwd. Nu zullen onderzoekers geavanceerde DNA-analysetechnieken en niermodellen combineren om licht op de monogene nierziekten te werpen. Verwacht wordt dat dit de diagnostiek zal verbeteren en effectieve geïndividualiseerde behandelingen mogelijk zal maken, waardoor uiteindelijk de patiëntenzorg en de kwaliteit van leven zullen verbeteren.
Maarten van Smeden, Universitair Medisch Centrum Utrecht: De APK voor kunstmatige intelligentie in de gezondheidszorg
Er is veel enthousiasme voor het ontwikkelen van nieuwe AI-algoritmen in de zorg, maar we weten nog weinig over hoe we kwaliteit kunnen blijven garanderen nadat zo’n algoritme daadwerkelijk is geïmplementeerd in de zorg.
Maarten van Smeden
Universitair Medisch Centrum Utrecht
Voorspellende kunstmatige intelligentie in de gezondheidszorg is in snelle opmars om artsen en patiënten te ondersteunen bij belangrijke medische beslissingen. Net zoals auto’s een algemene periodieke keuring (APK) nodig hebben, is het ook belangrijk om periodiek te toetsen of de kunstmatige intelligentie nog goed genoeg is voor gebruik en om eventueel het juiste onderhoud te plegen. In dit project ontwikkelt Van Smeden de APK voor kunstmatige intelligentie in de gezondheidszorg.
Chantal Tax, Universitair Medisch Centrum Utrecht: Microstructurele mysteries onthuld
Dit project brengt ons een stap dichter bij virtuele biopsie: het afbeelden van structurele celeigenschappen met MRI zonder het nemen van een invasief biopt.
Chantal Tax
Universitair Medisch Centrum Utrecht
Diffusie MRI helpt ziekten en behandelingseffecten beter te begrijpen door de eigenschappen van cellen af te beelden zonder dat een biopsie nodig is. Het doel van dit project is om de nauwkeurigheid van deze schattingen te verbeteren door diffusie MRI te combineren met elektronenmicroscopie en computersimulaties. Door krachtige MRI-machines te gebruiken, organoïdemodellen te bestuderen en efficiënte computerprogramma’s te ontwikkelen, hopen de onderzoekers hersentumoren bij kinderen beter te begrijpen en uiteindelijk hun behandeling te verbeteren.
Hanneke Willemen, Universitair Medisch Centrum Utrecht: Als pijn blijft: de metabole schakelaar van chronische pijn
Het is onduidelijk waarom sommige mensen, nadat ze hersteld zijn van een infectie, chronische pijn ontwikkelen. Met deze Vidi-beurs gaan we onderzoeken of een verstoorde stofwisseling in zenuwcellen kan voorspellen welke patiënten risico lopen op het ontwikkelen van chronische pijn. Dit kan leiden tot nieuwe behandelingen van chronische postvirale pijn.
Hanneke Willemen
Universitair Medisch Centrum Utrecht
Chronische pijn treft één op de vijf mensen. Na herstel van een infectieziekte (bijvoorbeeld COVID-19), blijven patiënten vaak pijn houden, wat moeilijk te behadelen is. Op dit moment weten we niet wie er meer kans heeft om chronische pijn te ontwikkelen. Onderzoeksresultaten van Hanneke Willemen wijzen erop dat een verstoorde stofwisseling in zenuwcellen (neurometabolisme) chronische pijn induceert. Het onderzoeksdoel van Willemen is te bekijken hoe neurometabole veranderingen verband houden met langdurige zenuwcelactiviteit en de duur van postvirale pijn. En of het omkeren van deze verstoringen zenuwcellen tempert. Deze kennis kan opties creëren om chronische pijn te voorkomen en te behandelen.
Hubrecht Instituut, Prinses Máxima Centrum en NIOZ
- Francesca Mattiroli, Hubrecht Instituut (in lijst vermeld als Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen): Hoe maken cellen een kopie van de leesinstructies die bij hun DNA horen?
- Dennis van Vuurden, Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie: Ultrageluid-versterkte nano-immunotherapie voor hersentumoren
- Fleur Visser, NIOZ (in lijst vermeld als NWO-institutenorganisatie): Jagende walvissen volgen naar de diepzee
Over NWO-Talentprogramma
Het NWO-Talentprogramma geeft onderzoekers de vrijheid om vanuit creativiteit en passie eigen onderzoek te doen. Het NWO-Talentprogramma stimuleert vernieuwing en nieuwsgierigheid. Vrij onderzoek draagt bij aan en bereidt ons voor op de maatschappij van morgen. Daarom zet NWO in op een diversiteit aan wetenschappers, domeinen en achtergronden. Vidi maakt samen met de Venien Vici-beurzen deel uit van het NWO-Talentprogramma.
NWO selecteert onderzoekers op basis van de wetenschappelijke kwaliteit en het innovatieve karakter van het onderzoeksvoorstel, de wetenschappelijke en/of maatschappelijke impact van het voorgestelde project en de kwaliteit van de onderzoeker.
