Vraagstukken in de jaren zeventig tonen opvallende gelijkenissen met actuele crises: van energiecrises en inflatie tot zorgen over de leefbaarheid op aarde. Onderzoekers van de Radboud Universiteit schreven een boek over hoe het Nederlandse parlement in de jaren zeventig met dit soort vraagstukken omging. Op 1 september nam minister-president Rutte het eerste exemplaar van het boek in ontvangst. Later op de dag bespraken de onderzoekers de onderzoeksresultaten met onder anderen voorzitters van de Kamers der Staten-Generaal.
De publicatie, getiteld Grote idealen, smalle marges: een parlementaire geschiedenis van de lange jaren zeventig 1971-1982, is het tiende deel uit de serie Parlementaire Geschiedenis van Nederland na 1945 van het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis aan de Radboud Universiteit. Naast het boek is ook een gelanceerd, waar verdiepende artikelen, podcasts, video’s en authentiek archiefmateriaal over de jaren zeventig is te vinden.
’Opmerkelijk aan de jaren zeventig is dat er opvallende parallellen zijn met hedendaagse hot topics’, zegt onderzoeker Anne Bos, die samen met Carla van Baalen de redactie voerde. ’Denk aan de huidige energiecrisis en de oliecrises van 1973 en 1979, de toen en nu snel oplopende inflatie, de zorgen over het milieu waar de Club van Rome al in 1972 een indrukwekkend rapport over schreef en dat in Nederland opmerkelijk goed gelezen werd.’
Oliecrises
’In de jaren zeventig werd de grote welvaartsgroei van na de Tweede Wereldoorlog sterk afgeremd, waardoor er een omslag plaatsvond op financieel-economisch gebied’, vervolgt Bos. Als voorbeelden noemt ze de oliecrises van 1973 en 1979, die aanleiding gaven tot de bekende autoloze zondagen (zie afbeelding). Die crises brachten schokken toe aan de wereldeconomie en dus ook aan het Nederlandse bedrijfsleven.
Door die ontwikkeling was het de vraag of de verzorgingsstaat die in de voorgaande decennia was opgebouwd nog wel betaalbaar was. Als reactie begon het kabinet-Den Uyl voorzichtig met het terugdringen van de overheidsuitgaven. ’Het beeld dat dit kabinet alleen maar meer wenste uit te geven klopt dus niet,’ aldus de onderzoeker.
Kabinetten-Den Uyl en -Van Agt
De verschillen tussen het overwegend linkse kabinet-Den Uyl (1973-1977) en het confessioneel-liberale eerste kabinet-Van Agt (1977-1981) in de aanpak van financieel-economische problemen zijn volgens de onderzoeker dan ook minder groot dan vaak verondersteld. ’Met name de VVD heeft succesvol het beeld neergezet van het kabinet-Den Uyl als een ’potverteerderskabinet’ dat de collectieve sector volledig uit de hand had laten lopen.’
’Zelf presenteerden de liberalen zich in het navolgende kabinet, waarin Hans Wiegel vicepremier was naast minister-president Dries van Agt, als ’puinruimers’ van het voorgaande kabinet. In werkelijkheid kwam van dat puinruimen weinig terecht. De problemen waren alleen maar groter geworden, de werkloosheid steeg snel en de economische groei nam sneller af dan verwacht, mede door internationale ontwikkelingen.’
Ethische kwesties
Het vuistdikke boek behandelt een breed scala aan onderwerpen, van verbouwingen op het Binnenhof tot ethische kwesties als de omgang met oorlogsmisdadigers, abortuswetgeving, het toestaan van pornobioscopen en strengere wetten rond (hard)drugs. Veel idealen waar al vanaf de jaren zestig voor werd gestreden, zoals vrouwenemancipatie, medezeggenschap, gelijke beloning van mannen en vrouwen, kregen in de jaren zeventig vorm in wetsvoorstellen en regelgeving.
Het meest boeiend vindt Bos de sterke wens om de maatschappij te veranderen. ’Er is in die jaren fel gestreden. De politiek werd vanuit veel verschillende zijden, of het nu politieke partijen, actiegroepen of topondernemers uit het bedrijfsleven waren, voortdurend aangespoord of afgeremd. Mensen waren het soms hartstochtelijk met elkaar oneens, maar de volksvertegenwoordiging had wel een centrale plaats in de samenleving.’
Het boek ’Grote idealen, smalle marges: een parlementaire geschiedenis van de lange jaren zeventig 1971-1982’ is verkrijgbaar bij Boom uitgevers Amsterdam via https://www.boomgeschiedenis.nl/product/100-10290_Grote-idealen-smalle-marges
Vragen over dit onderzoek? Neem contact op met Anne Bos via anne.bos@ru.nl. Journalisten kunnen voor vragen ook contact opnemen met het team Persvoorlichting & wetenschapscommunicatie van Radboud Universiteit, via 024 361 6000 of media@ru.nl.
Adres
Houtlaan 4
6525 XZ Nijmegen
T: +31 (0) 24 361 61 61
