’Duurzaamheid moet een no-brainer worden binnen de universiteit’

Duurzaamheidsambassadeur Anna Wieczorek blikt terug op twee jaar duurzaamheidswerk aan de TU/e, maar kijkt vooral naar de toekomst.

"De TU/e is als een samenleving in het klein en daarom de ideale omgeving om uit te vinden hoe je een succesvolle duurzaamheidsbeweging opzet", concludeert Anna Wieczorek, die als duurzaamheidsambassadeur ruim 2,5 jaar onderweg is. "Net als de samenleving in het algemeen zijn ook wij gepolariseerd als het gaat om onze benadering van duurzaamheid. Maar uiteindelijk willen we allemaal hetzelfde: leven in een groene, eerlijke en bloeiende wereld. Dat is een sterke basis om op voort te bouwen." Nu het eerste TU/e Sustainability Report uitkomt, trekt ze een voorzichtige eerste conclusie. "We hebben duurzaamheid geïnstitutionaliseerd; het is een van de strategische doelen van de universiteit geworden en we hebben een coherente aanpak ontwikkeld om duurzaamheid aan de TU/e te coördineren. We mogen trots zijn op die eerste stap."

Voordat Wieczorek in september 2021 begon als eerste duurzaamheidsambassadeur van de TU/e, was ze al werkzaam op het gebied van transities naar duurzaamheid als full professor bij de faculteit Industrial Engineering & Innovation Sciences. "Na 25 jaar in het vakgebied zag ik dat de pure focus op technologische innovatie niet genoeg zal zijn vanwege grote maatschappelijke uitdagingen zoals klimaatverandering of sociale ongelijkheid."

"Waar het vroeger ging om het plaatsen van een filter op een schoorsteen die de luchtvervuiling zou zuiveren, moeten we nu innovatie uitbreiden naar het hele systeem waarmee we in onze maatschappelijke behoeften voorzien en daar ook sociale innovatie bij betrekken."

"Dat betekent ook een andere manier van onderzoek doen: meer systemisch en socio-technisch. De toenemende urgentie om te handelen vereist transformatieve vormen van kennis die productief voortbouwen op zowel techniek als sociale en menswetenschappen en die actie mogelijk maken. Alle technologische innovaties die we kunnen bedenken, zullen druppels op een gloeiende plaat blijven als we ze niet sociaal inbedden."

Het goede voorbeeld geven

Als ambassadeur pleit ze daarom voor ’transdisciplinair onderzoek’: "Co-creatieve samenwerking van wetenschappers met stakeholders van buiten de academische wereld, maar vooral met de maatschappij. We dragen immers allemaal bij aan duurzaamheidsproblemen. Om ze aan te pakken en echt impact te hebben, zullen we ons leven radicaal anders moeten organiseren."

"Het leiden van zo’n verandering vereist andere vaardigheden en capaciteiten. Universiteiten spelen hierbij een belangrijke rol, omdat ze niet alleen baanbrekend onderzoek doen, maar ook een nieuwe generatie opleiden die zal moeten omgaan met de rotzooi die we achterlaten. Universiteiten kunnen het goede voorbeeld geven, maar dan moeten ze wel een duidelijke visie en een plan hebben."

Wieczorek noemt het ontwikkelen van ’een overkoepelende duurzaamheidsvisie een grote prestatie na 2,5 jaar in de voorhoede.’ "Voordat ik ambassadeur werd, was de TU/e al op verschillende manieren bezig met duurzaamheid. Onder andere bij de (her)ontwikkeling van gebouwen en andere grote ingrepen op de campus. Veel van die initiatieven waren echter geïsoleerd, ongecoördineerd en vaak gedreven door de intrinsieke motivatie van individuen."

155 pagina’s met klinkende cijfers

Dat blijkt uit het Sustainability Report 2022 & 2023 dat de TU/e presenteerde tijdens de Green Week 2024 . ’In 2050 belichaamt de TU/e duurzaamheid volledig en gaat proactief om met grote maatschappelijke uitdagingen’, staat er als ambitieus doel. Met andere woorden, de stip op de horizon waar Wieczorek naar verwijst. Het rapport geeft echter ook de beoordeling weer van hoe de TU/e het doet op het gebied van duurzaamheid en schetst een aantal concrete prestaties in de afgelopen jaren op het gebied van onderzoek, onderwijs, campus & bedrijfsvoering en bestuur. Vier pijlers als het ware, samen goed voor 155 pagina’s aan klinkende cijfers en nieuwe initiatieven.

Onderstaande feiten en cijfers geven een indruk van duurzaamheid aan de TU/e. Alle feiten en cijfers met hun bronnen zijn te vinden in het duurzaamheidsverslag.

"Die vier pijlers zijn aandachtsgebieden waar verder aan gewerkt moet worden als we onze duurzaamheidsvisie willen bereiken. Het is een complexe en tijdrovende klus om tot een gezamenlijke aanpak te komen. Maar alleen als we duurzaamheid van alle kanten aan de orde stellen en de dialoog aangaan, kunnen we echt een verschil maken. Ik zie het als mijn taak om het debat te stimuleren, de ontwikkelingen te volgen en ieders neus op die stip aan de horizon te houden."

Verder dan triple helix

Ze kijkt ook verder dan de campus, want de TU/e heeft een bijzondere band met het omringende bedrijfsleven. "Onze positie in Brainport biedt een goede start. Samenwerking en kennisdeling zijn verweven in de triple helix constructie die we hier koesteren. Van de drie (de academische wereld, de overheid en het bedrijfsleven) is de academische wereld echter de enige die de kiem kan leggen voor radicale verandering. Bedrijven veranderen niet fundamenteel tenzij ze moeten en als ze het doen, gebeurt het niet snel. En overheden zijn ingesteld op het bewaken van stabiliteit en voorspelbaarheid. Radicale verandering ligt niet binnen hun bereik."

"Triple helix heeft ons een goede start gegeven op de TU/e. Van die ervaring kunnen we leren. Maar gezien de grote maatschappelijke uitdagingen is er meer nodig. Ik mis een belangrijke speler in deze aanpak, namelijk de burger. Dit is de samenleving van waaruit radicale maatschappelijke veranderingen meestal ontstaan. We moeten dus veel verder kijken dan de triple helix en iedereen bij het proces betrekken als we een transformatieve verandering willen bereiken."

"We moeten ook kritisch blijven over de verdiensten van onze samenwerkingen met de industrie. Daarom beginnen we aan de TU/e dit jaar met een experiment waarbij we onderzoeksprojecten doorlichten om te bepalen hoe ze bijdragen aan die algehele aanpak in termen van duurzaamheid."

Studenten afleveren als change agents

Daarnaast speelt het onderwijs een speciale rol in de algehele aanpak. "We leiden de volgende generaties op; daar liggen enorme kansen, dus we moeten onze verantwoordelijkheid nemen. De maatschappelijke uitdagingen zullen alleen maar groter worden, dus we moeten onze studenten voorbereiden om transdisciplinaire en systemische antwoorden te geven op vragen die de wereld stelt. Disciplinaire of zelfs interdisciplinaire antwoorden zijn niet langer voldoende. We moeten studenten afleveren die kunnen optreden als change agents."

Wieczorek benadrukt dat de nieuwe generaties ook een nieuwe manier van denken verwachten van zowel de universiteit als de grotere samenleving. "Als je me vraagt waar ik na 2,5 jaar als ambassadeur het meest van onder de indruk ben, is het de ’Chair of the Future , die studenten tijdens de opening van het academisch jaar 2023 aan het College van Bestuur hebben aangeboden. Als een concrete herinnering aan een duurzame toekomst, met de verwachting dat deze stoel een vaste plek krijgt aan de besluitvormingstafel. Dat is absoluut briljant. Studenten zijn echt de basis voor verandering; zonder hen is de hele transformatie die we voor ogen hebben niet mogelijk."

Experimenteren met een fundamentele verandering

Dat geldt ook voor alle collega’s die samen met Wieczorek het duurzaamheidsbeleid van de TU/e uitdragen. "Niet alleen in mijn eigen team, maar ook bij de Green Office werken studenten hier heel hard aan. Ook vanuit de vakgroepen komen essentiële bijdragen. Hoewel we er nog niet zijn, is het echt een collectief proces aan het worden, waar ik ontzettend dankbaar voor ben. Net als voor de ruimte en openheid die we krijgen om te experimenteren met fundamentele veranderingen."

"Dat is misschien wel de grootste prestatie tot nu toe. We zijn niet anders dan andere universiteiten in onze motivatie, maar ik denk dat we anders zijn in onze manier van doen. Meer bottom-up, het stimuleren van kritische discussies, het creëren van aandacht in alle sferen van het universitaire leven. Zo’n verandering gaat niet van de ene op de andere dag; langzaam maar zeker motiveren we een transformatie."

Jaarlijkse ranglijst

Toch is de TU/e in de jaarlijkse ranglijst van Studenten van Morgen gezakt van de 4e naar de 9e plaats. Maar het is niet zo zwart-wit, zegt Wieczorek: "Rankings zijn belangrijk, maar ook methodologisch discutabel en nogal subjectief. Onze ambitie om ons te onderscheiden kan leiden tot prioriteiten die niet altijd overeenkomen met de algemene beoordelingscriteria van bestaande duurzaamheidsranglijsten."

"Als gevolg daarvan weerspiegelen de mogelijke resultaten mogelijk niet volledig onze interne vooruitgang en onze standvastige toewijding aan onze duurzaamheidsdoelen. Hoewel de resultaten ons motiveren om reflexief te zijn over wat we doen, proberen we ook realistisch te zijn, en we zijn er sterk van overtuigd dat onze duurzaamheidsinitiatieven een blijvende positieve impact zullen hebben op de TU/e en de samenleving."

Lees onze volledige reactie op de ranking hier.

"Wat echter mooi is om te zien, is dat alle universiteiten in Nederland duurzaamheid steeds serieuzer nemen. Bijna allemaal hebben ze speciale duurzaamheidsteams en gaan ze verder met integratie op basis van hun expertise en kennis. Dat betekent dat de TU/e ook verder moet en het beter moet doen."

"We feliciteren degenen die ons voor zijn en willen van hen leren, want duurzaamheid moet een no-brainer worden binnen de universiteit. Als dat gebeurt, wordt mijn functie als ambassadeur overbodig. Dat is mijn droom."