Oratie Martin Salm: ’Lager eigen risico zal zorgvraag opjagen’

22 October 2024

Is het oneerlijk dat je extra moet betalen voor zorg als je ziek bent? De eigen bijdrage in de zorg is een veelbesproken onderwerp in het Nederlandse politieke debat. Gezondheidseconoom Martin Salm, die op 1 november zijn oratie houdt, duikt diep in dit hete hangijzer.

Over het eigen risico is veel te doen in Nederland. Het is gebruikelijk dat patiënten een deel van hun zorgkosten zelf betalen, ook al zijn ze verzekerd. Dit is het eigen risico. Momenteel is het eigen risico wettelijk vastgesteld op minimaal 385 euro per jaar. Dit betekent dat je dit bedrag eerst uit eigen zak moet betalen voordat je zorgverzekeraar begint met vergoeden.

Het eigen risico roept veel discussie op. Sommige mensen vinden het oneerlijk dat je moet betalen voor zorg wanneer je ziek bent, terwijl anderen vrezen dat mensen noodzakelijke zorg mijden. Ook maken sommigen zich zorgen over de betaalbaarheid van zorg voor mensen met een laag inkomen. Het afgelopen jaar heeft een meerderheid van de Nederlandse Tweede Kamer ingestemd met een voorstel om het eigen risico te verlagen. Deze wens staat ook in het regeerakkoord van het nieuwe kabinet.

Preciezer beeld

Martin Salm probeert met zijn onderzoek een preciezer beeld te scheppen van de manier waarop mensen reageren op economische prikkels in de zorg. ’De afgelopen jaren hebben mijn collega-onderzoekers en ik uitgebreid onderzoek gedaan naar het eigen risico en andere vormen van kosten delen’, zegt Salm. ’We hebben gebruikgemaakt van grote datasets van zorgverzekeraars om te onderzoeken hoe patiënten reageren op financiële prikkels binnen de zorg.’

Vermijden van zorg door het eigen risico

Het idee achter het eigen risico is simpel: als patiënten een deel van hun medische kosten zelf moeten betalen, hebben ze er belang bij om onnodige zorg te vermijden. Maar de realiteit blijkt complexer. ’Een belangrijke economische rechtvaardiging voor het eigen risico komt van de theorie van ’moreel risico’’, zegt Salm. ’Deze theorie stelt dat mensen, wanneer ze volledig verzekerd zijn, geneigd zijn om meer zorg te gebruiken dan strikt noodzakelijk is, omdat ze toch niet zelf voor de kosten hoeven op te draaien. Dit leidt tot economische inefficiëntie. Door een eigen risico in te stellen, betalen patiënten zelf een deel van de zorgkosten, waardoor ze minder geneigd zijn om onnodige zorg te consumeren, is de gedachte.’

Zorg uitstellen of mijden

Maar kosten delen is niet zonder nadelen. Martin Salm: ’Uit onderzoek blijkt ook dat mensen vaak niet goed kunnen beoordelen welke zorg van hoge waarde is en welke niet. Dit betekent dat ze mogelijk ook afzien van zorg die medisch gezien noodzakelijk is. Tijdens ons onderzoek in Nederland zagen we dat patiënten de zorgconsumptie verminderen in zowel minder urgente als zeer urgente gevallen, zoals behandelingen die dezelfde dag nog moeten worden uitgevoerd. Dit suggereert dat het eigen risico ertoe kan leiden dat mensen essentiële zorg uitstellen of mijden.’

Alternatieven voor het eigen risico

Martin Salm kijkt in zijn onderzoek ook naar verschillende alternatieven voor het eigen risico in de Nederlandse zorg. De overheid overweegt nu om het huidige eigen risico van €385 te verlagen naar €165. Er zijn ook voorstellen voor co-betalingen per behandeling of co-assurantie. Maar onderzoek toont ook aan dat een lager eigen risico ertoe leidt dat gezonde mensen eerder naar de dokter gaan, wat de premies en belastingbijdragen juist voor iedereen weer verhoogt.

Een ander alternatief zijn no-claim kortingen, waarbij verzekerden een terugbetaling krijgen als ze weinig zorgkosten maken. Dit lijkt aantrekkelijk, maar de besparingen zijn vaak lager dan bij het eigen risico, aldus Salm. Tot slot kunnen artsen worden gestimuleerd om zorgkosten te verlagen. Studies tonen aan dat huisartsen kostenbesparingen kunnen realiseren, vooral op niet-dringende zorg, maar deze besparingen zijn meestal kleiner dan die door patiëntenbijdragen.

Ingewikkelde afweging

Kortom, elk alternatief voor het eigen risico heeft zijn eigen vooren nadelen en de impact op zorgkosten moet goed worden overwogen. ’Maar één punt is duidelijk: ’het verlagen van het eigen risico zal de vraag naar zorg opjagen en de druk op het zorgstelsel verder verhogen’, besluit Salm.

Meer informatie

Op 1 november 2024 houdt Martin Salm zijn oratie ’Patient cost-sharing in health insurance’ ter aanvaarding van zijn ambt als hoogleraar Gezondheidseconomie en Toegepaste Microeconomie. De oratie wordt gehouden in de Aula van Tilburg University.